Over de route
Op deze wandeling ga je rondom Achter de Hoven op zoek naar Street Art. Onderweg kom je 21 beschilderde elektriciteitskastjes tegen en 4 grote muurschilderingen. Alle Street Art staat in het teken van de verbinding met water. Onderweg geven we je ook tips voor leuke horeca. De wandelroute is ongeveer 3,5 km lang. Bekijk de hele route in onze Highlights op Instagram.
Verkrijgbaar
De papieren routekaart is te koop bij Ut Streekie en het Visitor Center Leeuwarden. Daarnaast kun je de kaart hieronder ook downloaden. De kaart kost slechts 1,5 euro.
Eten en drinken
Haal onderweg een koffie to-go met een lekker taartje bij Pip’s delicious (woe-zat)! Of een lekkere choco bar van Lekker Bros bij Jouw dagelijkse kost(di-zat). Bij Post-Plaza haal je elke dag een koffie met wat lekkers. Of sluit de wandeling af op het terras van Paddy O’ryan of bij Proefverlof in de Blokhuispoort. Dat is niet alleen heel lekker, je steunt ook nog eens de lokale horeca!
De verhalen
Ontdek ook de verhalen achter de kunstwerken door hieronder op de titels te klikken. Onze gidsen Henk en Charlotte hebben bij elk kastje een verhaal geschreven. Deze verhalen gaan over de techniek van de kunstenaar, het verhaal van de kunstenaar of het afgebeelde dier. Zo leer je niet alleen iets over de wijk en Street Art, maar ook over de natuur! De meeste werken op deze route gaan over de verbinding met water/natuur.
LJ van Tuinen heeft een optische illusie gemaakt op dit kastje…of is het een glazen kas geworden waar een plant in staat? Rechts van het kastje is een putdeksel te zien, vanaf daar kun je een foto maken waarop lijkt dat het kastje er niet is. Bekijk hieronder een video van onze gids Christina die laat zien waar je precies moet staan. Ze vertelt ook nog wat extra informatie.
Locatie: Blokhuisplein 14
Kunstenaar: LJ van Tuinen
Naast kastjes die door professionele kunstenaars zijn gemaakt, zijn er in deze wijk ook een aantal door leerlingen gemaakt. Deze leerlingen uit de 1e klas van het Comenius Mariënburg volgden een talentstroom project Art-factory. Deze kastjes hebben allemaal een connectie met water. Zie jij de connectie met water?
In de iris van dit oog zie je allemaal afval. Afval dat vervolgens veel in het water terechtkomt, de leefwereld van de dieren die je om het oog heen ziet. De leerlingen willen hiermee laten zien dat we bewuster moeten omgaan met het milieu en ons afval niet in het water moeten laten terechtkomen.
Locatie: t.h.v. t.h.v. Achter de Hoven 73
Ontwerp: Fenna Oost en Inex Hamstra. Uitwerking: Inez Hamstra, Fenna Oost, Iris Dicke en Ilona Cizmic (leerlingen Comenius Mariënburg)
Dat LJ van Tuinen goed is in het maken van optische illusies hadden we al gezien bij het eerste kastje op deze route. Die techniek heet trompe l’oeil. Hier heeft hij verschillende Aquaria geschilderd. Hij probeert de kastjes echt als objecten te zien ipv een canvas met één kant.
Het dak van achterliggende parkeerplaats loopt door in de voorste kast vanaf het juiste punt. De nieuwe kast die ervoor staat zou eigenlijk een jaar geleden ook meegenomen worden in de serie. Hier zou dan een opengebroken aquarium komen waar een groter beest uit zou breken. Maar om de één of andere reden zit daar geen schot in.
Locatie: t.h.v. spoorwegovergang Achter de Hoven
Kunstenaar: LJ van Tuinen
Roy Schreuder heeft hier een Kleine Watersalamander afgebeeld. In het echt wordt hij maximaal 11 cm groot. Verder is zijn naam wat verwarrend want hij brengt de meeste tijd door op het land en alleen in het paarseizoen (voorjaar) is hij in het water te vinden. Tijdens de paartijd krijgt het mannetje een kam op de rug en grote zwarte stippen, wat ook zichtbaar is op het kastje. De vrouwtjes hebben geen kam, en haar stippen zijn een stuk kleiner. Daarnaast wordt de huid dunner en gladder en verliest het zijn waterafstotende eigenschappen waardoor hij door zijn huid kan ademen. Na de paartijd gaat de kleine watersalamander weer terug naar land en worden ze eentonig bruin. Hun huid ziet er dan meer leerachtig uit.
In Leeuwarden wordt iedere voorjaar bij de Portmarge door PAD, een groep studenten van VHL, een amfibieënhek opgebouwd om de kleine watersalamander en andere amfibieën te helpen bij het veilige oversteken van het drukke fietspad.
Locatie: t.h.v. Achter de Hoven 103
Kunstenaar: Roy Schreuder
De afbeelding op dit kastje is een bewerkte foto uit 1954 van een politieman die de spoorwegovergang Achter de Hoven oversteekt. Roy Schreuder heeft deze foto bewerkt op de computer. Met een programma zoals bijvoorbeeld Photoshop kun je foto’s bewerken en ook het aantal kleuren beperken. Roy zet ze meestal op 6 tot 10 verschillende kleuren. Vervolgens bewerkt hij die kleuren nog wat met de hand en daarna print hij de afbeelding uit op het formaat van het kastje. Deze afbeeldingen snijdt hij met de hand uit waardoor het sjablonen worden. Deze sjablonen plakt hij op een kastje en spuit zo laag over laag waardoor een afbeelding zoals deze hier ontstaat.
Locatie: Mariënburgpaad
Kunstenaar: Roy Schreuder
Deze kast vertelt samen met de volgende kast het verhaal van het ontstaan van water op aarde. Op dit kastje zie je dat water is ontstaan door de verdamping van magma. De driehoek op dit kastje wijst omhoog en toont op een abstracte wijze, alle lagen tussen de kern van de aarde en de vulkaan. Vanuit het midden gaat er, dwars door alle lagen heen, een opwaartse lijn vanuit de kern naar de top (vulkaan). De vulkaan zorgt uiteindelijk voor de verdamping van magma en dus water. De verdamping is zichtbaar rondom de punt.
De kast sluit ook aan op het gebouw van Wetsus dat van hout en staal is gemaakt. Op het kastje heeft LJ van Tuinen hout en staal geïmiteerd. De driehoeken staan als het ware in deze kasten. Vanaf de rechterkant heb je het juiste perspectief om dit te zien.
Locatie: Parkeerplaats van Wetsus
Kunstenaar: LJ van Tuinen
Deze kast vertelt samen met de vorige kast het verhaal van het ontstaan van water op aarde.
Op dit kastje zie je dat water op aarde is ontstaan door komeetinslagen. De driehoek wijst daarom ook naar beneden. De lijn staat symbool voor de route van het water en die gaat vanuit de kosmos naar het aardoppervlak. Dit leidt tot verdamping, condens en dus water. Als je goed kijkt zie je het water in de kast naast de driehoek liggen.
De kast sluit ook aan op het gebouw van Wetsus dat van hout en staal is gemaakt. Op het kastje heeft LJ van Tuinen hout en staal geïmiteerd. De driehoeken staan als het ware in deze kasten. Vanaf de rechterkant heb je het juiste perspectief om dit te zien.
Locatie: Parkeerplaats van Wetsus
Kunstenaar: LJ van Tuinen
De harde contrasterende felle kleuren op dit kastje zijn ook een kenmerk van het werk van Roy Schreuder. Hij houdt van een harde overgang tussen het object en de achtergrond. Net als de bewerkte foto en de salamander is ook deze kast met een sjabloon gemaakt.
De Fuut is een echte watervogel. Hij duikt onderwater tot een diepte tot vier meter en vist op voorn, brasem en stekelbaars. Het is een erg goede zwemmer. Om indruk te maken op een partner kan de fuut zijn kraag omhoog zetten. Als je geluk hebt kun je tijdens de paarperiode hun paardans zien. Hierbij voert een stelletje een gesynchroniseerde dans uit.
Als dat allemaal succesvol was, dan komen er later eitjes en die broeden ze gezamenlijk uit. De jonge futen zijn zwart wit gestreept. Het lijkt net alsof ze een pyjama dragen. Hoewel ze al snel kunnen zwemmen varen ze soms ook mee op de rug van de ouders om lekker op te warmen.
Locatie: Bij Wetsus aan de Oostergoweg
Kunstenaar: Roy Schreuder
Het gebied rondom de Potmarge is volgens LJ van Tuinen misschien wel het mooiste stukje Leeuwarden. Vanaf de Schrans is dit de toegangsweg naar dit mooie gebied. Om dit te markeren heeft LJ hier een verzonken tempel gemaakt om even te verstillen. Je ziet daarom typerende elementen die in onze westerse cultuur worden gebuikt om een plek van stilte of verheiliging te creëren.
In plaats van menselijke heiligbeelden zie je vissen in de ruimte zwemmen op plekken waar normaal Bijbelse verhalen op de ramen staan. Dit staat symbool voor hoe we als mens naar de natuur zijn gaan kijken, wat volgens LJ de laatste 30 jaar ten goede aan het veranderen is. De pilaren zijn bomen die symbool staan voor de groei. De vissen staan symbool voor het geloof, dat nu op een andere manier wordt ingevuld.
Locatie: Onder Oostergobrug
Kunstenaar: LJ van Tuinen
Alles op de wereld heeft water nodig: planten, bomen, dieren en wij mensen natuurlijk ook. Op dit kastje haalt de natuur zijn water uit een watermatras. Maar er is niet oneindig veel water in het matras, dus moeten ze er zuinig mee zijn. Ga jij bewust om met je watergebruik?
Locatie: Aan de zijkant van de Oostergobrug
Ontwerp: Wytske van Gelder. Uitwerking: Silke, Wytske, Pietrik en Rixt (leerlingen Comenius Mariënburg)
In opdracht van Writer’s Block maakte Kunstenaar Sophie Mess dit prachtige kunstwerk in april 2022. Je vindt het als je het trapje naast de tunnel oploopt richting de voormalige kerk die hier staat. Je komt dan op het schoolplein van Van Hall Larenstein, aan de rechterkant staat dit werk op het pand van Rotshuizen Geense. Sophie staat bekend om haar kleurrijke botanisch-geïnspireerde schilderijen en deze is niet anders!
Locatie: Agora 2
Kunstenaar: Sophie Mess
Roy Schreuder heeft hier een kwakende groene kikker afgebeeld. Deze kikkers maken geluid met hun uitwendige kwaakblazen aan de zijkant van hun kop, die zie je ook op de afbeelding van Roy. Wanneer de kwaakblazen opzwellen als kleine ballonnen hoor je het kwaken. Als de blazen leeglopen zijn ze stil.
In Nederland komen er twee soorten groene kikkers voor, de poelkikker en de meerkikker. Daarnaast bestaat er ook nog een kruisingsvorm die de ‘bastaardkikker’ wordt genoemd. De poel- en meerkikker kun je onderscheiden door een knobbel op hun achterpoten. Daarnaast kwaken de mannetjes verschillend. De meerkikker maakt een hart stotend (lachend) geluid. De poelkikker maakt juist een rustig regelmatig sonoor geluid. Als het geluid wisselt tussen hard stotend en rustig regelmatig sonoor geluid, heb je met een bastaardkikker te maken. Nieuwsgierig naar het geluid? klik hier
Locatie: Bij Wetsus aan het water
Kunstenaar: Roy Schreuder
Roy Schreuder heeft hier een aardhommel afgebeeld. De aardhommel koningin komt eind februari uit haar winterslaap. Ze gaat dan op zoek naar een geschikte plek voor haar nieuwe kolonie. Als je in maart een ‘dikke’ hommel vlak bij de grond ziet vliegen, is deze waarschijnlijk op zoek naar een oud muizenhol of een ander gat in de grond om daar een nest in te bouwen! Soms ligt een aardhommelnest zo’n 1,5 m onder de grond! In het nest gebruikt de hommel mos, stro en gras ter isolatie. De hommel maakt kleine cellen van was waarin de eerste eitjes gelegd kunnen worden. Ook worden er honingpotten gemaakt om honing op te slaan.
De eerste hommels die uitkomen zijn werksters. Ze helpen de koningin met de bouw van het nest en voedsel verzamelen, zodat de koningin in het nest kan blijven en alleen nog maar eieren hoeft te leggen. Later komen de mannetjes en nieuwe koninginnen uit. Als deze het nest verlaten, begint de cyclus weer opnieuw. Zo’n kolonie telt zo’n 300 tot 600 dieren!
In Nederland hebben we trouwens 29 hommelsoorten, waarvan meer dan de helft! (63%) op de rode lijst staan!
Locatie: Bij waterspeelplaats, Van Sloterdijckpaad
Kunstenaar: Roy Schreuder
Hier staat nog een Aquarium van LJ van Tuinen. Door de trompe l’oeil techniek lijken de vissen in het meterkastje te zwemmen en kijk je door het kastje heen en zie je de begroeiing erachter. De schutting is recentelijk vernieuwd waardoor de dwarsbalk is verdwenen, maar de verticale planken lopen nog steeds door in het kastje. Als je goed kijkt zie je ook nog een kat die achter het aquarium kijkt en nieuwsgierig is naar de vissen. Voor het juiste perspectief moet je een beetje aan de rechterkant van het kastje staan om een foto te nemen.
Locatie: Van Sloterdijckpaad
Kunstenaar: LJ van Tuinen
Op dit kastje zie je een grote libelle. Wist je dat de libellen al in de tijd van de dinosaurussen leefden? Zo’n 320 miljoen jaar geleden waren ze een stuk groter en waren ze ongeveer zo groot als een duif!
Op de achtergrond zie je een typisch Nederlandse landschap met tulpen, koeien en een molen. De leerlingen willen hiermee vertellen dat we de natuur moeten beschermen en niet alles moeten volbouwen.
Locatie: Achter de Hoven 118
Kunstenaars: Sibrecht Bouma, Duan Wang, Sofie Buiteveld (leerlingen Comenius Mariënburg)
Dit is het oudste kastje uit de wijk en deze is in 2017 door een aantal leerlingen van het Comenius Mariënburg gemaakt. Op dit kastje hebben ze de omgeving proberen uit te beelden met kikkers en schoolspullen. De school van deze leerlingen is vernoemd naar het buitenverblijf dat Maria Louise van Hessen-Kassel hier in 1730 liet bouwen. Achter het verblijf liet ze door haar hovenier Johan Hermann Knoop een tuin in Franse stijl aanleggen.
Knoop voelde zich hier waarschijnlijk als een vis in het water. Hij onderhield de prinsentuin en legde hier een hele boomgaard aan met veel fruitbomen. Met dat fruit stookte hij jenever. En daar genoot hij blijkbaar iets te veel van, want in 1749 werd hij vanwege drankmisbruik ontslagen. Voor zijn inkomsten schreef hij vervolgens vele boeken over onder andere fruitbomen.
Locatie: Achter de Hoven 118
Kunstenaar: Roan de Jong & Niels Mooren (Leerlingen van Comenius Mariënberg)
De Geelgerande Watertor is een waterkever van ongeveer 3,5 cm. Hij leeft onder water, maar kan geen zuurstof uit het water zelf halen. Hij ‘draagt’ luchtbelletjes onder zijn vleugels mee om daaruit te kunnen ademen. Vleugels? Ja! Hij kan zelfs vliegen! Dit doet hij vooral ‘s nachts, waardoor je soms een waterkever buiten het water kan vinden!
Het is een echte roofkever en eet dus andere insecten, maar soms ook kleine visjes (!) en waterspinnen. Het is zelfs bekend dat geelgerande watertorren elkaar aanvallen.
Als verdediging tegen predatoren zwemt de geelgerande watertor naar de bodem en spuit een soort wolkje uit zijn achterkant. Dit bestaat uit onverteerde resten van prooien die worden opgeslagen in een speciale kamer binnen het achterlijf!
Locatie: Spoorstraat 34
Kunstenaar: Roy Schreuder
Dit is de Aalscholver en dat lijkt een zwarte vogel te zijn, maar eigenlijk is zijn verenkleed grotendeels donkergroen. Je ziet aalscholvers vaak in de zon zitten met gespreide vleugels om te drogen. In tegenstelling tot andere watervogels laten aalscholvers hun verenkleed helemaal nat worden. Dit is nodig om diep en langdurig te kunnen duiken en vissen te vangen. Ze duiken doorgaans zo’n 10 m diep. Het diepterecord van een duikende aalscholver is 75m! Als ze dan een vis hebben, slikken ze hem in zijn geheel door.
In China gebruiken ze sommige aalscholversoorten om te vissen. Dit lijkt een mooie samenwerking, maar de aalscholvers krijgen een touwtje om hun nek gebonden waardoor ze alleen maar kleine vissen kunnen doorslikken en de grote vissen blijven hangen, die dan door de visser weer naar buiten worden gehaald. Niet heel aalscholver vriendelijk dus.
Locatie: t.h.v. Spoorstraat 26
Kunstenaar: Roy Schreuder
Roy Schreuder heeft hier een libelle afgebeeld. Wist je dat libellen het grootste deel van hun leven onder water leven? Ze leven tot 5 jaar als larve onder water, daarna leven ze zo’n twee maanden als een volwassen libelle. Een volwassen libelle noem je imago.
Het zijn uitstekende vliegers die alle kanten op kunnen vliegen en zelfs in de lucht kunnen blijven ‘staan’. Dit komt omdat beide delen van hun vleugels apart kunnen bewegen. Ze zijn ook heel snel, ze kunnen wel tot 50 km/u vliegen! Daarnaast hebben ze ook hele goede ogen en kunnen ze veel beter zien dan mensen. Het zal je niet verbazen dat het daarom ook hele goede jagers zijn. Van de 100 pogingen, slagen er 95!
Locatie: t.h.v. Spoorstraat 22
Kunstenaar: Roy Schreuder
Dit is een raadspelletje. Weet jij welke dieren er op dit kastje staan afgebeeld?
Locatie: t.h.v. Willem Lodewijkstraat 3
Kunstenaar: Roy Schreuder
Antwoord: Hommel, libelle, rups, kikker, waterkever, slak en karper.
Door de wandeling in dit mooie gebied en alle verhalen over de natuur, ben je hopelijk nog meer bewust dat je geen zwerfafval moet achterlaten. Zwerfaval is slecht voor het milieu. Het geeft rommel en dieren kunnen er ziek van worden. Daarom organiseren Omrin en de provincie Fryslân één keer per jaar de ‘Himmelwike‘. Dat is fries voor schoonmaakweek. Scholen kunnen zich hiervoor aanmelden en krijgen een lespakket om zwerfafval op te ruimen in de omgeving van de school. Roy Schreuder heeft tijdens de Himmelwike voor nog meer bewustwording een foto uit het archief afgebeeld met iemand die ook zwerfafval opruimt.
Locatie: t.h.v. Johan Willem Frisostraat 25
Kunstenaar: Roy Schreuder
Wederom twee kastjes die door leerlingen van Comenius Mariënburg zijn gemaakt. Het rechter kastje heet Water en daar zie je alle leuke dingen die de mens op het water doet: Suppen, schaatsen, duiken en met een bootje varen.
De linker kast heet vlinders en daar zie je vlinders in de vlinder. Dit zijn natuurlijk hele mooie dieren om naar te kijken. Maar helaas gaan ze zowel in soorten als aantallen sterk achteruit. Er bestaan in Nederland nog 53 soorten dagvlinders. En meer dan de helft daarvan staat op de rode lijst. In de laatste jaren zijn er al 17 soorten verdwenen!
Door de intensieve landbouw en het gebruik van pesticiden staat de vlinder erg onder druk. De levensloop van een vlinder zit vol gevaren. Zo beginnen ze als eitjes, worden ze rups, van rups naar pop en van pop naar vlinder. Dit is op zich al heel kwetsbaar. Daarnaast zijn er ook nog eens rupsen en vlinders die andere leefgebieden nodig hebben om zich te ontwikkelen. Zo zijn sommige rupsen zo specialistisch dat ze bijvoorbeeld maar één plantensoort kunnen eten om te overleven. En vlinders hebben dan weer bloemen nodig om te overleven.
Locatie: Achter de hoven 79
Ontwerp Vlinder: Dilara Kiraz. Uitwerking: Feddau Sixma, Nienke Timmermans, Salome Schoonheim, Dilara Kiraz
Ontwerp Water: Salome, Uitwerking: Salome, Lyra en Jinni
De Nieuwe en Oude Oosterstraat wordt ook wel de Beestreet van Leeuwarden genoemd. De ondernemers van deze straat hebben vele borders met bloemen gecreëerd. Dit zorgt voor vergroening, wateropslag en ook dat het hier minder heet wordt op warme dagen. Daarnaast ontstaat er ook een plek voor bijen. Daarom heeft Roy Schreuder 6 kastjes in deze straat afgebeeld met bijen.
Bij de ondernemers in deze straat kun je terecht voor (h)eerlijke producten. Ga naar de Pluymgraaff voor een leuk cadeautje om te geven of zelf te houden. Bij Pip’s Delicious haal je lekkere zelfgemaakte plantaardige gebak met een kopje koffie to-go. De kunstliefhebber kan hier ook terecht voor spullen van onze stadskunstenares Cote. Bij de Wereld van Thee haal je losse biologische thee. En bij Jouw dagelijkse kost haal je enkel duurzame, lokale en seizoensgebonden producten. Niet voor niets wordt dit ook wel de Straat van de Goede Smaak genoemd. En zodra het weer mag sluit je de wandeling af op het terras van Paddy O’Ryan, Post Plaza of Café de bak. Maar je kunt ook eerst nog de laatste muurschilderingen bekijken.
Locatie: Nieuwe en Oude Oosterstraat
Kunstenaar: Roy Schreuder
Lars Ickenroth uit Heerlen heeft deze muurschildering in 2018 gemaakt. Het was een cadeau van IBA Parkstad en de stad Heerlen aan Leeuwarden als onderdeel van de ‘Places of Hope’ tentoonstelling in 2018. Linksonder zie je een afbeelding van de creatieve vader van de ‘Places of Hope’ tentoonstelling Joop Mulder, die de boel in beweging brengt. Hij had een tijdje een appartement in deze straat tot hij er begin 2021 overleed aan een hartstilstand.
De muurschildering heeft als titel Memories of Green en laat herinneringen zien van het spelen in de natuur als een aansporing voor huidige en toekomstige generaties om bewust na te denken over je plek in de natuur en hoe je daar voor moet zorgen in de toekomst.
Locatie: Op de Hoek Zwitserswaltje & Weaze
Kunstenaar: Lars Ickenroth
Nog niet uitgekeken? Volg de roze stippellijntjes op de kaart en ga dan nog even naar de blokhuispoort. Bij het 2e blauwe stipje zonder nummer vind je de onderstaande muurschildering. (bij het eerste stipje stond ook eentje, maar die is weggehaald).
Als nog nog even doorloopt naar naar de H-vleugel waar Hostel Alibi zit, dan zie je aan de zijkant een muurschildering van Roy Schreuder over de Overval. Op 8 december 1944 werkten deze mannen mee aan de overval op de Blokhuispoort. Er zijn toen 51 verzetsmensen bevrijd uit de handen van de bezetter zonder dat er een schot is gelost. Na de oorlog is deze foto gemaakt en in 2018 heeft Roy Schreuder er deze muurschildering van gemaakt. Als je nog meer wilt weten over de overval, moet je Cel… in de H-vleugel even opzoeken. In deze cel is een klein museumpje ingericht over de overval.
Voor iedereen die nieuwsgierig is en meer wil weten!
Nog een Do-it-Yourself route lopen? Klik hier voor de routes die we nog meer gemaakt hebben.
Deel je foto’s en tag @aguidetoleeuwarden als je deze op social media plaatst! We missen de interactie met jullie!
Volg A Guide to Leeuwarden op instagram en bekijk onze rondleidingen in de stories
Volg Roy Schreuder op Instagram
Volg LJ van Tuinen op Instagram
Liever een persoonlijke rondleiding? Dat vinden wij ook leuk! Je kunt altijd een privé tour te boeken. En van dinsdag t/m zondag kun je ook mee op een openbare Free Tour.
Wil je dit initiatief steunen? Deel je foto’s online en tag ons erin en voeg #aguidetoleeuwarden toe aan de beschrijving! Doe een donatie voor je wandeling, deel dit met je vrienden of stuur ons een lief berichtje!